Kur’ân-ı Kerim’de Düşman Ve Düşmanlık Kavramı
Kur’ân-ı Kerim’de Arapların İslâm’dan önceki dönemde birbirinin düşmanı oldukları hatırlatılarak Allah’ın onların gönüllerini uzlaştırdığı ve böylece İslâm dini sâyesinde dost ve kardeş oldukları bildirilmiştir (3/Âl-i İmrân, 103). Kur’an’da sosyal barış ve uzlaşma, “Mü’minler ancak kardeştir” (49/Hucurât, 10); “Mü’min erkekler ve mü’min hanımlar birbirinin velîleri/dostlarıdır” (9/Tevbe, 71) gibi ifadelerle hükümlere bağlandığı için müslümanlar arasında düşmanlığın zuhur etmesine yol açacak tutum ve davranışların önlenmesi, kardeşlik ve dostluğun pekişmesi için tedbirler getirilmiştir. Nitekim çeşitli maddî ve mânevî hakların korunmasına yönelik ahlâkî, hukukî ve siyasî tedbirlerin öngörülmesi yanında; toplumda düşmanlık duygularının kabarmasına yol açacak kötülükler de yasaklanmıştır. İçki ve kumarı yasaklayan âyette bunun gerekçesinin, “hiç şüphesiz şeytan içki ve kumarla aranızda düşmanlık ve kin meydana getirmek ister” (5/Mâide, 91) şeklinde ortaya konması ilgi çekicidir.
Kur’an’da İslâm’a ve müslümanlara karşı düşmanca ve zâlimâne tavır takınanlar, insanların İslâm’dan haberdar olmasını önlemeye çalışanlar iki yerde “Allah’ın ve sizin düşmanlarınız” şeklinde nitelendirilmiştir. Bunların ilkinde bu şekilde anılmalarına, Hz. Peygamber’le anlaşmalar yapıp her defasında çekinmeden anlaşmalarını bozmaları gerekçe olarak gösterilmekte, yine de herhangi bir çatışma halinde yapacakları barış teklifinin olumlu karşılanması istenmektedir (8/Enfâl, 55-61). (2)
Yeryüzünde Düşmanlık Kaçınılmazdır; İnsanların Bir Kısmı, Diğerlerine Düşman Olacaktır: “Şeytan onların ayaklarını kaydırıp haddi tecavüz ettirdi ve içinde bulundukları (cennetten) onları çıkardı. Bunun üzerine ‘bir kısmınız diğerine düşman olarak inin, sizin için yeryüzünde bir barınak ve belli bir zamana dek yaşamak vardır’ dedik.” (2/Bakara, 36) “Allah buyurdu: ‘Birbirinize düşman olarak inin, sizin için yeryüzünde bir süreye kadar yerleşip kalma ve yaşayıp faydalanma vardır.” (7/A’râf, 24) “Birbirinize düşman olarak oradan (cennetten) inin! Artık, Benden size hidâyet geldiğinde, kim Benim hidâyetime uyarsa, o sapmaz ve şakî/bedbaht olmaz.” (20/Tâhâ, 123)
İnsanın, düşmansız şekilde yaşaması, ulaşılamayacak bir hedeftir, ütopyadır. İnsan, yaratılışından itibaren çevresini Allah’ın izniyle koruyucu güçler (melekler) yanında; zararlı varlıklar (şeytanlar, mikroplar) da sarar. Her insanda nefis ve onun kötü arzuları, hevâsı vardır. Nefse, günaha meyletme ilhâmı/imkânı da verilmiştir (91/Şems, 7-8) ki, imtihan ortaya çıksın. O yüzden her insanda bir parça ihtiras, güzellik ve güçlülük tutkusu, mal ve mevkî hırsı vardır (Bkz. 3/Âl-i İmrân, 14). Aynı şeye sahip olmak isteyen kimseler arasında başlayan yarış, sonunda düşmanlığa varabilir. Düşmanlığa yol açan pek çok sebep vardır. Eğer düşmanı olmayan insanlar olsaydı, peygamberler olurdu; halbuki tüm peygamberlerin hayli düşmanları, hem da azılı düşmanları vardır (6/En’âm, 112-113; 25/Furkan, 31). Önemli olan Allah’ın ve bizim gerçek düşmanlarımız dışındakileri, kendi hatalarımızdan dolayı kendimize düşman yapmamak ve düşmanlarla olan imtihanımızı kazanmaktır. Mümkün olduğu kadar düşmanlıkları azaltmağa, düşmanları dost yapmağa çalışmak da, mü’minlerin görevidir. “İyilikle kötülük bir olmaz. (Kötülüğü) en güzel olan şeyle sav. O zaman bakarsın ki seninle arasında düşmanlık olan kimse sanki sıcak bir dost olur.” (41/Fussılet, 34) Ve yine bkz. 23/Mü’minûn, 96; 13/Ra’d, 22.
Peygamberlere de İnsan ve Cin Şeytanları Düşman Kılınmıştır: “Böylece Biz, her peygambere insan ve cin şeytanlarını düşman kıldık. (Bunlar,) aldatmak için birbirlerine yaldızlı sözler fısıldarlar. Rabbin dileseydi onu da yapamazlardı. Artık onları uydurdukları şeylerle baş başa bırak. Âhirete inanmayanların kalpleri (o yaldızlı söze) kansın, ondan hoşlansınlar ve işledikleri suçu işlemeye devam etsinler diye böyle yaparlar.” (6/En’âm, 112-113) “(Rasûlüm!) İşte Biz böylece her peygamber için günahkârlardan düşman(lar) kılarız. Hidâyet verici ve yardımcı olarak Rabbin yeter.” (25/Furkan, 31)
Allah’ın Emri ve Fıtratın Gereği Barıştır. Açık Düşman Şeytanın Yolu Barışa Giden Yola Zıttır: “Ey iman edenler! Hep birden barışa girin (barışçı olun). Sakın şeytanın peşinden gitmeyin. Çünkü o, sizin âşikâr düşmanınızdır.” (2/Bakara, 208) Allah’ın bizim için râzı olduğu dinin adı olan (5/Mâide, 3) ve bütün peygamberlerin dini olan (2/Bakara, 130-133) İslâm, kelime olarak, “barış” anlamına gelen “silm” , “selâm” ve “selâmet”le aynı kökü paylaşır. Dolayısıyla “İslâm”ın kelime olarak anlamlarından biri de “barış”tır. Tüm insanlar, fitneyi terk edip Allah’ın dini olan İslâm’a teslim olsalar, her taraf selâmete kavuşup tümüyle barış ve kardeşlik hüküm sürer.
Açık Bir Düşman; Şeytan: Kur’an’da şeytanın insanlar için açık bir düşman olduğu bildirilerek insanların onun peşinden gitmemesi emredilir: “Ey insanlar! Yeryüzünde bulunan gıdaların güzel ve temiz olanlarından yiyin, şeytanın peşine düşmeyin, zira şeytan sizin açık bir düşmanınızdır. O size ancak ve daima kötülüğü, çirkin işi ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri söylemenizi emreder.” (2/Bakara, 168-169) Şeytan, insanın içinde bulunan kötü düşünce ve arzuları körükler ve insanın kötülük yapmasını vesveselerle teşvik eder ve günah yollarını kolaylaştırır.
Şeytanın açık bir düşmanımız olduğu Kur’an’da farklı yerlerde vurgulanır. “...Şeytanın adımlarına uymayın (onun peşinden gitmeyin), çünkü o, sizin için apaçık bir düşmandır.” (6/En’âm, 142) “...Ben, ‘şeytan size apaçık bir düşmandır’ demedim mi?” (7/A’râf, 22) “... Sakın şeytanın peşinden gitmeyin. Çünkü o, sizin açık düşmanınızdır.” ( 2/Bakara, 208) “Kullarıma söyle: Sözün en güzelini konuşsunlar. Sonra şeytan aralarını bozar. Çünkü şeytan, insanın apaçık düşmanıdır.” (17/İsrâ, 53) “...Siz, Beni bırakıp da onu (şeytanı) ve onun soyunu mu dost ediniyorsunuz? Oysa onlar sizin düşmanlarınızdır. (Allah'a karşı İblis ve onun yolundan gidenleri tercih eden) zâlimler için bu, ne fena bir değişmedir!” (18/Kehf, 50) “Gerçekten şeytanlar, dostlarına, sizinle mücâdele etmeleri için telkinde bulunurlar. Eğer onlara uyarsanız şüphesiz siz de Allah’a ortak koşan müşrikler olursunuz.” (6/En’âm, 121)
“Ey insanlar! Allah’ın vaadi haktır, sakın dünya hayatı sizi aldatmasın ve aldatıcı (şeytan) da Allah’ın affına güvendirmek sûretiyle sizi kandırmasın. Çünkü şeytan, sizin amansız bir düşmanınızdır; siz de onu düşman kabul edin. O, kendisine uyan taraftarlarını ancak ateş ehlinden olmaya çağırır.” (35/Fâtır, 5-6) “Ey Âdemoğlu! ‘Şeytana tapmayın, çünkü o sizin apaçık bir düşmanınızdır’ demedim mi? (Bunu size peygamberlerim vâsıtasıyla açık seçik bildirmedim mi?) Ve demedim mi: ‘Sadece Bana ibâdet ve kulluk edin; Çünkü dosdoğru yol budur.’ Şeytan, sizden pek çok kimseyi kandırıp saptırdı. Siz, bunu düşünecek, doğruyu anlayacak akla sahip değil misiniz?” (36/Yâsin, 60-62) Ve yine bkz. 12/Yûsuf, 5; 43/Zuhruf, 62.
Şeytanlar, İman Etmeyenlerin Dostlarıdır: “Ey Âdem oğulları! Şeytan, ana babanızı (Âdem ile Havvâ’yı), çirkin yerlerini kendilerine göstermek için elbiselerini soyarak cennetten çıkardığı gibi, sizi de şaşırtıp bir belâya düşürmesin. Çünkü o ve kabilesi, sizin onları göremeyeceğiniz yerden sizi görürler. Şüphesiz Biz şeytanları, iman etmeyenlerin dostları kıldık.” (7/A’râf, 27)
Allah’ın “Dost Olmayın!” Dediklerini Düşman Kabul Etmek Zorundayız. Allah, Düşmanlarımızı Bizden Daha İyi Bilir: “Allah, düşmanlarınızı sizden daha iyi bilir. Gerçek bir dost olarak Allah yeter, bir yardımcı olarak da Allah kâfidir.” (2/Bakara, 45) Bu âyetin bir öncesinde, Allah’ın bizim zararımızı isteyenleri haber vermekte, bize önemli düşmanlarımız olan ehl-i kitabı tanıtmaktadır: “Kendilerine Kitab’dan nasib verilenlere baksana! Sapıklığı satın alıyorlar ve sizin de yoldan çıkmanızı istiyorlar.” (2/Bakara, 44)
Kâfirler, Apaçık Düşmanımızdır: “...Şüphesiz kâfirler, sizin apaçık düşmanınızdır.” (4/Nisâ, 101)
Putlar ve Putperestler Mü’minlerin Düşmanıdır: “İbrâhim dedi ki: ‘Neye taptığınızı (biraz olsun) düşündünüz mü? İyi bilin ki onlar benim düşmanımdır; ancak âlemlerin Rabbi (benim dostumdur).” (26/Şuarâ, 75-77)
Peygamber ve Onun Yolunu İzleyenler Dışındakileri Dost Kabul Edenler, Âhirette Büyük Pişmanlık Duyacaklar: “İşte o gün, gerçek hükümranlık, çok merhametli olan Allah’ındır. Kâfirler için ise, o pek çetin bir gündür. O gün, zâlim kimse ellerini ısırıp şöyle der: ‘Keşke o peygamberle birlikte bir yol tutsaydım! Yazıklar olsun bana! Keşke falancayı dost edinmeseydim! Çünkü zikir (Kur’an) bana gelmişken o, hakikaten beni ondan saptırdı. Şeytan, insanı (uçuruma sürükleyip sonra) yapayalnız ve yardımcısız bırakmakta.” (25/Furkan, 26-29)
O Gün Dostlar, Düşman Kesilecek: “Allah’a saygı duyup kötülükten sakınanlar (müttakîler) müstesnâ olmak üzere, (dünyada iken kötülükte) dost olanlar, o gün birbirlerine düşman kesilirler.” (43/Zuhruf, 67)
Mü’minlere En Fazla Düşmanlık Yapanlar Yahûdiler ve Müşriklerdir: “İnsanların iman edenlere düşmanlık bakımından en şiddetlisini, yahûdiler ile şirk koşanları bulacaksın. Onların, iman edenlere sevgi bakımından en yakın olanlarını da ‘biz hıristiyanlarız’ diyenleri bulacaksın. Çünkü onların içinde keşişler ve râhipler vardır ve onlar büyüklük taslamazlar.” (5/Mâide, 82) Şeytanın ve yahûdilerin düşmanlığıyla ilgili çeşitli ifadeler ve sakındırmalar, hadis-i şeriflerde de bir hayli yer tutar. Meselâ, bkz. Nesâî, Sehv 19; İbn Mâce, Menâsik 56; Dârimî, Diyât 2 vb. Tefsirlerde, bu âyetlerin bahis konusu ettiği hıristiyanların, Habeşistan’a göç eden müslümanları iyi karşılayan ve onlara anlayış gösteren hıristiyanlar veya Hz. Peygamber (s.a.s.) ile antlaşma yapan Necran hıristiyanları olduğu zikredilmiştir. Ancak, genel olarak da hıristiyanların, yahûdilere ve müşriklere nisbetle müslümanlara karşı daha yakın oldukları bir gerçektir. Gerçi mutaassıp hıristiyanların birleşerek tertipledikleri haçlı seferleri tarihin acı sayfalarını teşkil etmiştir. Bununla beraber dünyadan el ve eteğini çekmiş râhipler ile hıristiyan bilginlerinin ve bunların tesirinde kalan hıristiyanların İslâm’a nisbî yakınlıkları bir vâkıadır. Hz. Peygamber’in zuhûrunda birçok râhip ve keşiş O’nu sevgi ile karşılamış ve O’nun beklenen peygamber olduğunu itiraf etmişlerdir.
Münâfıklar Bizim Düşmanlarımızdır; Onlardan Sakınmamız Gerekir: “Onları (münâfıkları) gördüğün zaman kalıpları hoşuna gider, konuşurlarsa sözlerini dinlersin. Onlar sanki elbise giydirilmiş kütüklerdir. Her gürültüyü kendi aleyhlerine sanırlar. Onlar düşmandır, onlardan sakın. Allah onları kahretsin! Nasıl olup da döndürülüyorlar?” (63/Münâfıkûn, 4) Münâfıklar, düşmanlıklarını gizledikleri, hasımlıklarını sinsice yaptıklarından, hasımları en yamanıdır (2/Bakara, 204).
Kâfirlerin Büyük Suçlarından Dolayı Aralarına Kin ve Düşmanlık Sokulmuştur: Başta hıristiyan ve yahûdiler olmak üzere kâfirler, Allah'a verdikleri sözde durmadıkları için, dünyaya karşı hırslarından ve Allah hakkında çirkin sözlerinden dolayı, aralarına düşmanlık ve kin sokulmuş, yaptıkları günahların cezası, avans olarak dünyada verilmeye başlanmıştır. “Biz hıristiyanlarız (nasârâ), diyenlerden de kesin söz almıştık, ama onlar da kendilerine zikredilenin (verilen öğütlerin veya Kitab’ın) önemli bir bölümünü unuttular. Bu sebeple kıyâmete kadar aralarına düşmanlık ve kin saldık. Yakında Allah onlara yaptıklarını haber verecektir.” (5/Mâide, 14)
İlk hıristiyanlar, yahûdilerin amansız takipleri ve işkenceleri karşısında darmadağın yaşamışlar, Allah tarafından Hz. İsa’ya vahyedilen İncil’i muhâfaza edemeyip kaybetmişlerdi. Milâdî üçüncü asrın başlarında Roma imparatoru Kostantin’in hıristiyanlığa meyletmesinden sonra rahatlayan hıristiyanlar, mukaddes kitaplarını yazmaya teşebbüs etmişler, bunun neticesinde ortaya birbirini tutmaz yüzlerce İncil çıkmıştır. Hz. İsa’nın yolundan çıkan, Allah'a verdikleri sözde durmayan hıristiyanlar böylece ihtilâfa düşmüş, asırlarca birbiriyle didişmişlerdir.
“Yahûdiler: ‘Allah’ın eli bağlıdır (sıkıdır) dediler. Hay dediği yüzünden eli bağlanası ve lânet olası! Bilâkis, Allah’ın elleri açıktır, dilediği gibi verir. Andolsun ki sana Rabbinden indirilen, onlardan çoğunun azgınlığını ve küfrünü arttırır. Aralarına, kıyâmete kadar (sürecek) düşmanlık ve kin soktuk. Ne zaman savaş için bir ateş yakmışlarsa (fitneyi uyandırmışlarsa) Allah onu söndürmüştür. Onlar yeryüzünde fesâda/bozgunculuğa koşarlar; Allah da müfsidleri/ bozguncuları sevmez.” (5/Mâide, 64)
Kâfirlerin, özellikle de yahûdilerin savaş ve fitne ateşi yakmaları hiç eksik olmamıştır. Asırlar boyu hem kendi aralarında savaşmışlar, hem de birleşerek müslümanlara saldırmışlardır. Ayrıca müslümanları birbirine düşürmek için yüzlerce, binlerce planlar yapmış, tertip ve düzenler hazırlamışlardır. Bütün bunlara rağmen Allah’ın nurunu söndürmeye güçleri yetmemiştir, yetmeyecektir. Dinleri aynı olanları bile, ayrı dinlerdenmiş gibi mezheplere ve bloklara ayrılmış, birbirlerine karşı kin ve düşmanlık duyguları beslemiş, korku ve endişe içinde yaşamış veya savaşmışlardır. “Bir zaman sonra siz o kimseler oldunuz ki, artık (verdiğiniz sözün tersine) birbirinizi öldürmeye, aranızdan bir zümreyi yurtlarından çıkarmaya, kötülük ve düşmanlıkta onlara karşı birleşmeye başladınız...” (2/Bakara, 85)
Başta Yahûdiler Olmak Üzere Ehl-i Kitab’ın Çoğu, Kâfirlerle/İnkârcı Ateistlerle Dostluk Ederler: “De ki: ‘Ey Kitab ehli! Dininizde haksız yere haddi aşmayın. Daha önceden sapan, birçoklarını saptıran ve yolun doğrusundan uzaklaşan bir topluma uymayın. İsrâiloğullarından kâfir olanlar, Dâvud ve Meryem oğlu İsa’nın diliyle lânetlenmişlerdir. Bunun sebebi, söz dinlememeleri ve sınırı aşmaları, taşkınlık yapmalarıdır. Onlar, işledikleri kötülükten, birbirini vazgeçirmeye çalışmazlardı. Andolsun yaptıkları ne kötüdür! Onlardan çoğunun, inkâr edenlerle dostluk ettiklerini görürsün. Nefislerinin onlar için (âhiret hayatları için) önceden hazırladığı şey ne kötüdür. Durum şu ki, Allah onlara gazab etmiştir ve onlar azap içinde devamlı kalıcıdırlar. Eğer onlar Allah'a, Peygamber’e ve Ona indirilene iman etmiş olsalardı, onları dost edinmezlerdi; fakat onların çoğu fâsıktır/yoldan çıkmışlardır. ” (5/Mâide, 77-81)
Şeytan İçki ve Kumarla, İnsanlar Arasında Düşmanlık Sokar: “Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içkide ve kumarda, ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi Allah’ı zikirden/anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan) vazgeçtiniz, değil mi?” (5/Mâide, 90-91) Allah Teâlâ, sarhoşluk veren içkileri içmeyi kesin olarak haram kılmıştır. Yine, câhiliyye devrinde Araplar, on adet ok sapı ile bir nevi kumar ve şans oyunu oynarlardı. Bunların yedisinde bazı paylar yazılı idi. Üçü de boştu. Emin kabul edilen bir kimse, bir torbanın içinden bunları, katılanlar adına teker teker çekerdi. Dolu çıkanlar, maldan hisselerini alır, fakirlere verirlerdi. Boş çıkanlar ise bu malın parasını öderlerdi. Kumarların belki de en ehveni olmasına rağmen İslâm bunu da yasaklamış, ortaya mal ve para konarak oynanacak hiçbir şans oyununa izin vermemiş, fakirlere yardım edilecekse bunu herkesin, helâl kazancından ayırarak vermesini istemiştir. Âyet, içki ve kumar yasağının en önemli sosyal, ahlâkî ve şer’î hikmetlerini açıklamıştır.
İçki, kumar, putçuluk ve falcılığın yasaklanmasındaki temel hikmetin, “insanlar arasında düşmanlık ve kine sebep olmak, Allah’ı hatırlamak ve anmaktan, namazdan alıkoymak” olduğu âyette vurgulanmıştır. Dolayısıyla günümüzdeki hastalık derecesindeki aşırılıklarla insanı kendisine tutsak eden müzik ve futbol fanatikliği, bağımlılık yapan bazı kötü alışkanlıklar için de bu hikmetler geçerli olduğundan, onların da içki ve kumar gibi yasak sayılmaları gerektiği değerlendirilebilir. Konumuzla ilgisi bakımından da insanları Allah’ı hatırlamaktan, namazdan alıkoyan ve düşmanlıklara sebep olan tüm davranışları Kur’an’ın eleştirdiği ve insanları birbirine düşman edecek eylemlerin kınanması da gösteriyor ki, Kur’an, sulhu/barışı, dostluk ve iyi geçinmeyi emretmekte, namaz ve Allah’ı hatırlamayı birer ölçü ve mihenk taşı veya turnusol kâğıdı kabul etmektedir. Namazı ve Allah’ın zikrini unutturan veya bunlara engel olan, insanlar arasında düşmanlığa sebep olan ilke, prensip, hüküm, inanç ve eylemlerin tümü, bu âyetin ışığında reddedilmelidir.
Allah’ın Düşmanları (Kâfirler) “Allah’ın düşmanları ateşe sürülmek üzere toplandıkları gün, hepsi bir araya getirilirler. Nihayet oraya geldikleri zaman, kulakları, gözleri ve derileri, işledikleri şeye karşı onların aleyhine şâhitlik edecektir.” (41/Fussılet, 19-20)
“Kâfirler: ‘Bu Kur’an’ı dinlemeyin, okunurken gürültü yapın. Umulur ki gâlip gelirsiniz’ dediler. O inkâr eden kâfirlere şiddetli bir azabı tattıracağız ve onlar yaptıklarının en kötüsüyle cezalandıracağız. İşte böyle, Allah’ın düşmanlarının cezası ateştir. Âyetlerimizi bile bile inkâr etmelerinden dolayı, ceza olarak orada onlara ebedî kalma yurdu (cehennem) vardır.” (41/Fussılet, 26-28)
Allah’ın Düşmanlarını ve Mü’minlerin Düşmanlarını Dost Edinmek: “Ey iman edenler! Benim de düşmanım, sizin de düşmanınız olanları dost edinmeyin. Onlar size gelen hakkı/gerçeği inkâr etmişken, onlara sevgi gösteriyorsunuz. Halbuki onlar Rabbiniz olan Allah'a inandığınızdan dolayı, Peygamber’i ve sizi yurdunuzdan çıkarıyorlar. Eğer siz Benim yolumda savaşmak ve rızâmı kazanmak için çıkmışsanız, onlara nasıl sevgi gösterirsiniz? Oysa Ben sizin gizlediğinizi de açığa vurduğunuzu da bilirim. Sizden kim bunu yaparsa, doğru yoldan sapmış olur. Şayet onlar sizi ele geçirirlerse, size düşman kesilecekler, size ellerini ve dillerini kötülükle uzatacaklardır. Zaten inkâr edip kâfir olmanızı istemektedirler.” (60/Mümtehine, 1-2)
Zâlimlerle Dostluk: Kur’an, hiç bir şekilde zâlimlerle dostluğa izin vermez. “...Zâlimler için hiç bir velî/dost ve yardımcı yoktur.” (42/Şûrâ, 8) “...Onlar, Allah'a karşı sana hiçbir fayda veremezler. Doğrusu zâlimler birbirlerinin dostlarıdır. Allah da takvâ sahiplerinin dostudur.” (45/Câsiye, 19) “...Zâlimler hâriç (hiç kimseye) düşmanlık ve saldırı yoktur.” (2/Bakara, 193)
Müşriklerden ve Taptıklarından Uzak Olmak ve Onları Tanımayıp Onlara Düşman Olduğunu Açıklamak: “İbrâhim’de ve onunla beraber olanlarda, sizin için gerçekten güzel bir örnek vardır. Onlar kavimlerine demişlerdi ki, ‘biz sizden ve sizin Allah’tan başka taptıklarınızdan uzağız. Sizi tanımıyoruz. Siz bir tek Allah'a inanıncaya kadar, sizinle bizim aramızda sürekli bir düşmanlık ve öfke belirmiştir...” (60/Mümtehine, 4)
Müşrikler ve Allah’ın Düşmanları İçin Duâ Edilmez: “(Kâfir olarak ölüp) cehennem ehli oldukları onlara açıkça belli olduktan sonra, akraba dahi olsalar (Allah'a)şirk koşan müşrikler için af dilemek, ne peygambere yaraşır ne de mü’minlere. (Çünkü Allah müşrikleri bağışlamaz.) İbrâhim’in, babası için af dilemesi, sadece ona verdiği sözden dolayı idi. Yoksa onun Allah’ın düşmanı olduğu kendisine belli olunca, (af dilemekten vazgeçip) ondan uzaklaştı. Şüphesiz ki İbrâhim çok yumuşak huylu ve pek sabırlı idi.” (9/Tevbe, 113-114)
Putlar, Mahşerde Kendilerine Tapanlara Düşman Kesilirler: “Allah’ı bırakıp da kıyâmet gününe kadar kendisine cevap veremeyecek şeylere tapandan daha sapık kim olabilir? Oysa onlar, bunların tapmalarından habersizdirler. İnsanlar bir araya toplandıkları zaman (bunlar) onlara düşman kesilirler ve onların, kendilerine tapınmalarını inkâr ederler.” (46/Ahkaf, 5-6) Demek ki, putlar, mahşerde kendilerine tapanların düşmanı olurlar, kendilerine tapınıldığını da tanımazlar. Tapanları inkâr ederler.
Onursuz Kâfirleri Dost Edinenler, İzzet ve Şerefi Onların Yanında mı Arıyor? “Münâfıklara, kendileri için acı bir azap olduğunu müjdele! Mü’minleri bırakıp da kâfirleri dost edinenler, onların yanında izzet (güç, onur ve şeref) mi arıyorlar? Bilsinler ki bütün izzet, yalnızca Allah'a aittir.” (4/Nisâ, 138-139) “Kim izzet ve şeref istiyorsa bilsin ki izzet ve şerefin hepsi Allah’ındır...” (35/Fâtır, 10) “...İzzet, üstünlük ancak Allah’ın, Peygamberinin ve mü’minlerindir. Fakat münâfıklar bunu bilmezler.” ( 63/Münâfıkûn, 8) ve yine bkz. 10/Yûnus, 65.
Düşmanlıkta Aşırı Gidilmemesi, Düşman Bir Toplumun Bir Gün Dost Olabileceği: “Olur ki Allah sizinle düşmanlarınız arasında yakında bir dostluk meydana getirir. Allah, gücü (her şeye) yetendir, çok bağışlayan, çok merhamet edendir.” (60/Mümtehine, 7) Bu âyette Allah, düşmanlıkta aşırı gidilmemesini, düşman bir toplumun, bir gün dost olabileceğini bildirmiştir. Nitekim Peygamber’in ve müslümanların can düşmanı olan Mekke ve çevresi müşriklerinin çoğu sonradan İslâm’a girmişler, onların çocukları, Allah yolunda cihad eden mü’minler olmuşlardır. Böylece âyette belirtilen ilâhî vaad gerçekleşmiştir. Bizim için de aynı uyarı geçerlidir ve aynı netice mümkündür. O yüzden müslümanlar, düşmanlarına karşı ölçülü olmaya, aşırı düşmanlıktan sakınmaya, adâlet ve insafa yöneltilir.
Peygamberimiz (s.a.s.) de bu konuda şöyle buyurur: “Sevdiğini ölçülü sev; bir gün düşmanın olabilir. Sevmediğine de ölçülü buğz et; bir gün dostun olabilir.” (Tirmizî, Birr 60)
Allah, Bazen Dinini Düşman Eliyle Güçlendirir; Bir Mü’mini, Düşmanının Eliyle Yetiştirir: “Nihayet Fir’avn ailesi onu (Hz. Mûsâ’yı, bebekliğinde) yitik olarak aldı. Çünkü o, sonunda kendileri için bir düşman ve bir tasa olacaktı. Şüphesiz Fir’avn ile Hâmân ve askerleri yanılıyorlardı.” (28/Kasas, 8)
Evdeki Tehlike; Eşlerden ve Çocuklardan Düşman Olanlar da Vardır: İnsanın eşi, çocukları ve hatta insanın kendisi/nefsi bile kendine zarar verebilir, düşman olabilir. “Ey iman edenler! Eşlerinizden ve çocuklarınızdan size düşman olanlar da vardır. Onlardan sakının. Ama affeder, kusurlarını başlarına kakmaz, hoşgörür ve bağışlarsanız, bilin ki, Allah çok bağışlayan, çok merhamet edendir. Doğrusu mallarınız ve çocuklarınız sizin için bir imtihandır. Büyük mükâfat ise Allah’ın yanındadır.” (64/Teğâbün, 14-15) Rivâyet edildiğine göre, Mekke’den hicret arzusunda bulunan bazı müslümanların eş ve çocukları, kendilerinin perişan duruma düşeceklerini öne sürerek, babalarını hicretten alıkoymak istediler. Fakat hicretle kazanılan yüksek mertebeleri öğrenen müslümanlar, eş ve evlâtlarını cezalandırmak isteyince bu âyet inerek, onların affedilmesini ve kusurlarından geçilmesini tavsiye etti. Buna rağmen malın, çocukların ve eşin beklenmedik yer ve durumlarda kişiyi günaha sokup âhiret hazırlığından alıkoyabileceğine bu âyetlerle işaret edilmiştir.
Kişinin günah ve haksızlık yapmasına sebep olan her şey, düşman sayılır. Kişi için en tehlikeli düşman ise dost gözüken düşmandır. Allah’a yaklaştıran her şey mü’minin dostu, Haktan uzaklaştıran her şey de onun düşmanıdır. Müslüman, eşi ve çocuklarıyla ayrıca iman kardeşliği oluşturmalı ki, onlarla gönülden samimi bağlar, candan sevgi oluşsun.
Düşmanı Yakın Bir Dost Haline Getirmek İçin Güzel Tavır: “İyilikle kötülük bir olmaz. Sen (kötülüğü) en güzel bir tavırla önle. O zaman (görürsün ki) seninle arasında düşmanlık bulunan kimse, sanki yakın bir dost olur.” (41/Fussılet, 34) Bu âyete göre kötülük, en güzel haslet ne ise onunla önlenmelidir. Bu davranış, her kişinin değil; er kişinin yapabileceği özelliktir: “Bu (haslete) ancak sabredenler kavuşturulur. Buna ancak (hayırdan) büyük pay sahibi olan kimse kavuşturulur.” (41/Fussılet, 35) Bu âyetlere göre müslümanların hareketleri hasene (iyilik), kâfirlerinki ise seyyie (kötülük) şeklinde nitelendirilir. Fahreddin Râzî, âyette geçen “(hayırdan) büyük pay sahibi olan kimse”leri, yüksek ahlâkî erdemlere sahip kişiler olarak anlar ve bu âyetlerin, insanlara hakkı kabul ettirmeye, onları düşmanlıktan vazgeçirmeye yönelik dâvet ve irşad faâliyetlerinde sabır, sevgi ve hoşgörü ile davranmanın önemini ortaya koyduğunu belirtir (Mefâtihu’l-Gayb, 41/Fussılet, 35 âyetinin tefsiri).
“Eğer onlar barışa yanaşırlarsa sen de ona yanaş ve Allah'a tevekkül et; çünkü O, her şeyi çok iyi işiten ve her şeyi pek iyi bilendir.” (8/Enfâl, 61)
Din Konusunda Müslümanlarla Savaşan ve Savaşçı Olmayanlara Karşı Düşmanlık: “Allah, sizinle din uğrunda savaşmayan ve sizi yurtlarınızdan çıkarmayanlara iyilik yapmanızı ve âdil davranmanızı yasaklamaz. Çünkü Allah, adâletli olanları sever. Allah, yalnız sizinle din konusunda savaşanları, sizi yurtlarınızdan çıkaranları ve çıkarılmanız için yardım edenleri dost edinmenizi yasaklar. Kim onlarla dost olursa işte zâlimler onlardır.” (60/Mümtehine, 8-9)
Düşmanlara Karşı Hazırlık; Onları Korkutacak İmkânlar Hazırlamak: Allah düşmana karşı kuvvet hazırlamamızı emretmektedir. Bu kuvvetten maksat, savaşta düşmana üstünlük sağlayacak her çeşit vâsıtadır. Çeşitli silâhlar, ekonomik güç ve savaş tekniği gibi şeyler, bu hazırlanması emredilen kuvvet kavramına dahildir. “Onlara (düşmanlara) karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve cihad için bağlanıp beslenen atlar hazırlayın, çünkü onunla Allah’ın düşmanını, sizin düşmanınızı ve onlardan başka sizin bilmediğiniz, Allah’ın bildiği (düşman) kimseleri korkutursunuz. Allah yolunda ne infak eder/harcarsanız size eksiksiz ödenir, siz asla haksızlığa uğratılmazsınız.” (8/Enfâl, 60)
Düşmana Karşı da Adâletli ve Ölçülü Davranmak, Haddi Aşmamak: “Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutun, adâletle şâhitlik eden kimseler olun. Bir topluluğa karşı duyduğunuz kin, sizi adâletten saptırmasın. Âdil davranın; bu, takvâya, Allah korkusuna daha çok yakışır. Allah’a isyandan sakının. Allah yaptıklarınızı hakkıyla bilmektedir.” 5/Mâide, 8) “Size karşı savaş açanlara, siz de Allah yolunda savaş açın. Sakın aşırı gitmeyin; çünkü Allah aşırı gidenleri sevmez.”(2/Bakara, 190) “...Bir topluma karşı beslediğiniz kin, sizi haddi aşmaya, tecâvüze sevk etmesin. İyilik ve takvâ (Allah’ın yasaklarından sakınma) üzerinde yardımlaşın; günah ve düşmanlık üzerine yardımlaşmayın. Allah’tan korkun; çünkü Allah’ın cezası çetindir.” (5/Mâide, 2)
Umulur ki Allah, Bizi, Düşmanlarımıza Gâlip Kılacaktır: “...Umulur ki Rabbiniz düşmanınızı helâk edecek ve onların yerine sizi yeryüzüne hâkim kılacak da nasıl hareket edeceğinize bakacaktır.” (7/A’râf, 129) “...Nihayet Biz iman edenleri, düşmanlarına karşı destekledik. Böylece üstün geldiler.” (61/Saff, 14) “Gevşeklik göstermeyin; üzüntüye kapılmayın. Eğer gerçekten iman etmiş sağlam mü’minler iseniz, üstün gelecek olan sizsiniz.” (3/Âl-i İmrân, 139) “Andolsun ki, Peygamber kullarımıza söz verdik: ‘Şüphesiz onlar, mutlak mansûr ve muzafferdirler. Bizim ordumuz şüphesiz üstün gelecektir.” (37/Sâffât, 171-173) “Kim Allah’ı, Rasûlünü ve iman edenleri dost edinirse (bilsin ki) üstün/gâlip gelecek olanlar şüphesiz Allah’ın tarafını tutanlardır.” (5/Mâide, 56) “...İyi bilin ki, kurtuluşa erecek olanlar sadece hizbullahtır, Allah’ın tarafında olanlardır.” (58/Mücâdele, 22)
“Fitne tümüyle yok olunca ve din de Allah için tatbik edilinceye kadar onlarla savaşın. Fitne çıkarmaktan vazgeçerlerse zâlimler hâriç (hiç kimseye) düşmanlık yoktur.” (2/Bakara, 193)
“Hep birlikte Allah’ın ipine (İslâm’a, Kur’an’a) sımsıkı yapışın; parçalanmayın. Allah’ın size olan nimetlerini hatırlayın: Hani siz birbirinize düşman kişiler idiniz de O, gönüllerinizi birleştirmiş ve O’nun nimeti sâyesinde kardeş olmuştunuz. Yine siz, bir ateş çukurunun tam kenarında iken oradan da sizi O kurtarmıştı. İşte Allah size âyetlerini böyle açıklar ki doğru yolu bulasınız.” (3/Âl-i İmrân, 103)
“...İyilik ve takvâ (Allah’ın yasaklarından sakınma) üzerinde yardımlaşın; günah ve düşmanlık üzerine yardımlaşmayın. Allah’tan korkun; çünkü Allah’ın cezası çetindir.” (5/Mâide, 2)
“Yanınıza küfürle girip yine küfürle çıktıkları halde size geldiklerinde ‘inandık’ derler. Allah gizlediklerini daha iyi bilmektedir. Onlardan birçoğunun günah, düşmanlık ve haram yemede yarıştıklarını görürsün. Yaptıkları ne kadar kötüdür!” (5/Mâide, 61-62)
“Ey iman edenler! Aranızda gizli konuşacağınız zaman günahı, düşmanlığı ve Peygamber’e karşı gelmeyi fısıldamayın. İyilik ve takvâyı konuşun. Huzuruna toplanacağınız Allah’tan korkun.” (58/Mücâdele, 9)
ALLAH azze ve celle bütün müslümanlara hakkı hak bilip hakkaniyetle,düşmanı düşman bilip basiret ile hareket etmeyi nasib etsin.Dua ile
Kur’ân-ı Kerim’de Arapların İslâm’dan önceki dönemde birbirinin düşmanı oldukları hatırlatılarak Allah’ın onların gönüllerini uzlaştırdığı ve böylece İslâm dini sâyesinde dost ve kardeş oldukları bildirilmiştir (3/Âl-i İmrân, 103). Kur’an’da sosyal barış ve uzlaşma, “Mü’minler ancak kardeştir” (49/Hucurât, 10); “Mü’min erkekler ve mü’min hanımlar birbirinin velîleri/dostlarıdır” (9/Tevbe, 71) gibi ifadelerle hükümlere bağlandığı için müslümanlar arasında düşmanlığın zuhur etmesine yol açacak tutum ve davranışların önlenmesi, kardeşlik ve dostluğun pekişmesi için tedbirler getirilmiştir. Nitekim çeşitli maddî ve mânevî hakların korunmasına yönelik ahlâkî, hukukî ve siyasî tedbirlerin öngörülmesi yanında; toplumda düşmanlık duygularının kabarmasına yol açacak kötülükler de yasaklanmıştır. İçki ve kumarı yasaklayan âyette bunun gerekçesinin, “hiç şüphesiz şeytan içki ve kumarla aranızda düşmanlık ve kin meydana getirmek ister” (5/Mâide, 91) şeklinde ortaya konması ilgi çekicidir.
Kur’an’da İslâm’a ve müslümanlara karşı düşmanca ve zâlimâne tavır takınanlar, insanların İslâm’dan haberdar olmasını önlemeye çalışanlar iki yerde “Allah’ın ve sizin düşmanlarınız” şeklinde nitelendirilmiştir. Bunların ilkinde bu şekilde anılmalarına, Hz. Peygamber’le anlaşmalar yapıp her defasında çekinmeden anlaşmalarını bozmaları gerekçe olarak gösterilmekte, yine de herhangi bir çatışma halinde yapacakları barış teklifinin olumlu karşılanması istenmektedir (8/Enfâl, 55-61). (2)
Yeryüzünde Düşmanlık Kaçınılmazdır; İnsanların Bir Kısmı, Diğerlerine Düşman Olacaktır: “Şeytan onların ayaklarını kaydırıp haddi tecavüz ettirdi ve içinde bulundukları (cennetten) onları çıkardı. Bunun üzerine ‘bir kısmınız diğerine düşman olarak inin, sizin için yeryüzünde bir barınak ve belli bir zamana dek yaşamak vardır’ dedik.” (2/Bakara, 36) “Allah buyurdu: ‘Birbirinize düşman olarak inin, sizin için yeryüzünde bir süreye kadar yerleşip kalma ve yaşayıp faydalanma vardır.” (7/A’râf, 24) “Birbirinize düşman olarak oradan (cennetten) inin! Artık, Benden size hidâyet geldiğinde, kim Benim hidâyetime uyarsa, o sapmaz ve şakî/bedbaht olmaz.” (20/Tâhâ, 123)
İnsanın, düşmansız şekilde yaşaması, ulaşılamayacak bir hedeftir, ütopyadır. İnsan, yaratılışından itibaren çevresini Allah’ın izniyle koruyucu güçler (melekler) yanında; zararlı varlıklar (şeytanlar, mikroplar) da sarar. Her insanda nefis ve onun kötü arzuları, hevâsı vardır. Nefse, günaha meyletme ilhâmı/imkânı da verilmiştir (91/Şems, 7-8) ki, imtihan ortaya çıksın. O yüzden her insanda bir parça ihtiras, güzellik ve güçlülük tutkusu, mal ve mevkî hırsı vardır (Bkz. 3/Âl-i İmrân, 14). Aynı şeye sahip olmak isteyen kimseler arasında başlayan yarış, sonunda düşmanlığa varabilir. Düşmanlığa yol açan pek çok sebep vardır. Eğer düşmanı olmayan insanlar olsaydı, peygamberler olurdu; halbuki tüm peygamberlerin hayli düşmanları, hem da azılı düşmanları vardır (6/En’âm, 112-113; 25/Furkan, 31). Önemli olan Allah’ın ve bizim gerçek düşmanlarımız dışındakileri, kendi hatalarımızdan dolayı kendimize düşman yapmamak ve düşmanlarla olan imtihanımızı kazanmaktır. Mümkün olduğu kadar düşmanlıkları azaltmağa, düşmanları dost yapmağa çalışmak da, mü’minlerin görevidir. “İyilikle kötülük bir olmaz. (Kötülüğü) en güzel olan şeyle sav. O zaman bakarsın ki seninle arasında düşmanlık olan kimse sanki sıcak bir dost olur.” (41/Fussılet, 34) Ve yine bkz. 23/Mü’minûn, 96; 13/Ra’d, 22.
Peygamberlere de İnsan ve Cin Şeytanları Düşman Kılınmıştır: “Böylece Biz, her peygambere insan ve cin şeytanlarını düşman kıldık. (Bunlar,) aldatmak için birbirlerine yaldızlı sözler fısıldarlar. Rabbin dileseydi onu da yapamazlardı. Artık onları uydurdukları şeylerle baş başa bırak. Âhirete inanmayanların kalpleri (o yaldızlı söze) kansın, ondan hoşlansınlar ve işledikleri suçu işlemeye devam etsinler diye böyle yaparlar.” (6/En’âm, 112-113) “(Rasûlüm!) İşte Biz böylece her peygamber için günahkârlardan düşman(lar) kılarız. Hidâyet verici ve yardımcı olarak Rabbin yeter.” (25/Furkan, 31)
Allah’ın Emri ve Fıtratın Gereği Barıştır. Açık Düşman Şeytanın Yolu Barışa Giden Yola Zıttır: “Ey iman edenler! Hep birden barışa girin (barışçı olun). Sakın şeytanın peşinden gitmeyin. Çünkü o, sizin âşikâr düşmanınızdır.” (2/Bakara, 208) Allah’ın bizim için râzı olduğu dinin adı olan (5/Mâide, 3) ve bütün peygamberlerin dini olan (2/Bakara, 130-133) İslâm, kelime olarak, “barış” anlamına gelen “silm” , “selâm” ve “selâmet”le aynı kökü paylaşır. Dolayısıyla “İslâm”ın kelime olarak anlamlarından biri de “barış”tır. Tüm insanlar, fitneyi terk edip Allah’ın dini olan İslâm’a teslim olsalar, her taraf selâmete kavuşup tümüyle barış ve kardeşlik hüküm sürer.
Açık Bir Düşman; Şeytan: Kur’an’da şeytanın insanlar için açık bir düşman olduğu bildirilerek insanların onun peşinden gitmemesi emredilir: “Ey insanlar! Yeryüzünde bulunan gıdaların güzel ve temiz olanlarından yiyin, şeytanın peşine düşmeyin, zira şeytan sizin açık bir düşmanınızdır. O size ancak ve daima kötülüğü, çirkin işi ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri söylemenizi emreder.” (2/Bakara, 168-169) Şeytan, insanın içinde bulunan kötü düşünce ve arzuları körükler ve insanın kötülük yapmasını vesveselerle teşvik eder ve günah yollarını kolaylaştırır.
Şeytanın açık bir düşmanımız olduğu Kur’an’da farklı yerlerde vurgulanır. “...Şeytanın adımlarına uymayın (onun peşinden gitmeyin), çünkü o, sizin için apaçık bir düşmandır.” (6/En’âm, 142) “...Ben, ‘şeytan size apaçık bir düşmandır’ demedim mi?” (7/A’râf, 22) “... Sakın şeytanın peşinden gitmeyin. Çünkü o, sizin açık düşmanınızdır.” ( 2/Bakara, 208) “Kullarıma söyle: Sözün en güzelini konuşsunlar. Sonra şeytan aralarını bozar. Çünkü şeytan, insanın apaçık düşmanıdır.” (17/İsrâ, 53) “...Siz, Beni bırakıp da onu (şeytanı) ve onun soyunu mu dost ediniyorsunuz? Oysa onlar sizin düşmanlarınızdır. (Allah'a karşı İblis ve onun yolundan gidenleri tercih eden) zâlimler için bu, ne fena bir değişmedir!” (18/Kehf, 50) “Gerçekten şeytanlar, dostlarına, sizinle mücâdele etmeleri için telkinde bulunurlar. Eğer onlara uyarsanız şüphesiz siz de Allah’a ortak koşan müşrikler olursunuz.” (6/En’âm, 121)
“Ey insanlar! Allah’ın vaadi haktır, sakın dünya hayatı sizi aldatmasın ve aldatıcı (şeytan) da Allah’ın affına güvendirmek sûretiyle sizi kandırmasın. Çünkü şeytan, sizin amansız bir düşmanınızdır; siz de onu düşman kabul edin. O, kendisine uyan taraftarlarını ancak ateş ehlinden olmaya çağırır.” (35/Fâtır, 5-6) “Ey Âdemoğlu! ‘Şeytana tapmayın, çünkü o sizin apaçık bir düşmanınızdır’ demedim mi? (Bunu size peygamberlerim vâsıtasıyla açık seçik bildirmedim mi?) Ve demedim mi: ‘Sadece Bana ibâdet ve kulluk edin; Çünkü dosdoğru yol budur.’ Şeytan, sizden pek çok kimseyi kandırıp saptırdı. Siz, bunu düşünecek, doğruyu anlayacak akla sahip değil misiniz?” (36/Yâsin, 60-62) Ve yine bkz. 12/Yûsuf, 5; 43/Zuhruf, 62.
Şeytanlar, İman Etmeyenlerin Dostlarıdır: “Ey Âdem oğulları! Şeytan, ana babanızı (Âdem ile Havvâ’yı), çirkin yerlerini kendilerine göstermek için elbiselerini soyarak cennetten çıkardığı gibi, sizi de şaşırtıp bir belâya düşürmesin. Çünkü o ve kabilesi, sizin onları göremeyeceğiniz yerden sizi görürler. Şüphesiz Biz şeytanları, iman etmeyenlerin dostları kıldık.” (7/A’râf, 27)
Allah’ın “Dost Olmayın!” Dediklerini Düşman Kabul Etmek Zorundayız. Allah, Düşmanlarımızı Bizden Daha İyi Bilir: “Allah, düşmanlarınızı sizden daha iyi bilir. Gerçek bir dost olarak Allah yeter, bir yardımcı olarak da Allah kâfidir.” (2/Bakara, 45) Bu âyetin bir öncesinde, Allah’ın bizim zararımızı isteyenleri haber vermekte, bize önemli düşmanlarımız olan ehl-i kitabı tanıtmaktadır: “Kendilerine Kitab’dan nasib verilenlere baksana! Sapıklığı satın alıyorlar ve sizin de yoldan çıkmanızı istiyorlar.” (2/Bakara, 44)
Kâfirler, Apaçık Düşmanımızdır: “...Şüphesiz kâfirler, sizin apaçık düşmanınızdır.” (4/Nisâ, 101)
Putlar ve Putperestler Mü’minlerin Düşmanıdır: “İbrâhim dedi ki: ‘Neye taptığınızı (biraz olsun) düşündünüz mü? İyi bilin ki onlar benim düşmanımdır; ancak âlemlerin Rabbi (benim dostumdur).” (26/Şuarâ, 75-77)
Peygamber ve Onun Yolunu İzleyenler Dışındakileri Dost Kabul Edenler, Âhirette Büyük Pişmanlık Duyacaklar: “İşte o gün, gerçek hükümranlık, çok merhametli olan Allah’ındır. Kâfirler için ise, o pek çetin bir gündür. O gün, zâlim kimse ellerini ısırıp şöyle der: ‘Keşke o peygamberle birlikte bir yol tutsaydım! Yazıklar olsun bana! Keşke falancayı dost edinmeseydim! Çünkü zikir (Kur’an) bana gelmişken o, hakikaten beni ondan saptırdı. Şeytan, insanı (uçuruma sürükleyip sonra) yapayalnız ve yardımcısız bırakmakta.” (25/Furkan, 26-29)
O Gün Dostlar, Düşman Kesilecek: “Allah’a saygı duyup kötülükten sakınanlar (müttakîler) müstesnâ olmak üzere, (dünyada iken kötülükte) dost olanlar, o gün birbirlerine düşman kesilirler.” (43/Zuhruf, 67)
Mü’minlere En Fazla Düşmanlık Yapanlar Yahûdiler ve Müşriklerdir: “İnsanların iman edenlere düşmanlık bakımından en şiddetlisini, yahûdiler ile şirk koşanları bulacaksın. Onların, iman edenlere sevgi bakımından en yakın olanlarını da ‘biz hıristiyanlarız’ diyenleri bulacaksın. Çünkü onların içinde keşişler ve râhipler vardır ve onlar büyüklük taslamazlar.” (5/Mâide, 82) Şeytanın ve yahûdilerin düşmanlığıyla ilgili çeşitli ifadeler ve sakındırmalar, hadis-i şeriflerde de bir hayli yer tutar. Meselâ, bkz. Nesâî, Sehv 19; İbn Mâce, Menâsik 56; Dârimî, Diyât 2 vb. Tefsirlerde, bu âyetlerin bahis konusu ettiği hıristiyanların, Habeşistan’a göç eden müslümanları iyi karşılayan ve onlara anlayış gösteren hıristiyanlar veya Hz. Peygamber (s.a.s.) ile antlaşma yapan Necran hıristiyanları olduğu zikredilmiştir. Ancak, genel olarak da hıristiyanların, yahûdilere ve müşriklere nisbetle müslümanlara karşı daha yakın oldukları bir gerçektir. Gerçi mutaassıp hıristiyanların birleşerek tertipledikleri haçlı seferleri tarihin acı sayfalarını teşkil etmiştir. Bununla beraber dünyadan el ve eteğini çekmiş râhipler ile hıristiyan bilginlerinin ve bunların tesirinde kalan hıristiyanların İslâm’a nisbî yakınlıkları bir vâkıadır. Hz. Peygamber’in zuhûrunda birçok râhip ve keşiş O’nu sevgi ile karşılamış ve O’nun beklenen peygamber olduğunu itiraf etmişlerdir.
Münâfıklar Bizim Düşmanlarımızdır; Onlardan Sakınmamız Gerekir: “Onları (münâfıkları) gördüğün zaman kalıpları hoşuna gider, konuşurlarsa sözlerini dinlersin. Onlar sanki elbise giydirilmiş kütüklerdir. Her gürültüyü kendi aleyhlerine sanırlar. Onlar düşmandır, onlardan sakın. Allah onları kahretsin! Nasıl olup da döndürülüyorlar?” (63/Münâfıkûn, 4) Münâfıklar, düşmanlıklarını gizledikleri, hasımlıklarını sinsice yaptıklarından, hasımları en yamanıdır (2/Bakara, 204).
Kâfirlerin Büyük Suçlarından Dolayı Aralarına Kin ve Düşmanlık Sokulmuştur: Başta hıristiyan ve yahûdiler olmak üzere kâfirler, Allah'a verdikleri sözde durmadıkları için, dünyaya karşı hırslarından ve Allah hakkında çirkin sözlerinden dolayı, aralarına düşmanlık ve kin sokulmuş, yaptıkları günahların cezası, avans olarak dünyada verilmeye başlanmıştır. “Biz hıristiyanlarız (nasârâ), diyenlerden de kesin söz almıştık, ama onlar da kendilerine zikredilenin (verilen öğütlerin veya Kitab’ın) önemli bir bölümünü unuttular. Bu sebeple kıyâmete kadar aralarına düşmanlık ve kin saldık. Yakında Allah onlara yaptıklarını haber verecektir.” (5/Mâide, 14)
İlk hıristiyanlar, yahûdilerin amansız takipleri ve işkenceleri karşısında darmadağın yaşamışlar, Allah tarafından Hz. İsa’ya vahyedilen İncil’i muhâfaza edemeyip kaybetmişlerdi. Milâdî üçüncü asrın başlarında Roma imparatoru Kostantin’in hıristiyanlığa meyletmesinden sonra rahatlayan hıristiyanlar, mukaddes kitaplarını yazmaya teşebbüs etmişler, bunun neticesinde ortaya birbirini tutmaz yüzlerce İncil çıkmıştır. Hz. İsa’nın yolundan çıkan, Allah'a verdikleri sözde durmayan hıristiyanlar böylece ihtilâfa düşmüş, asırlarca birbiriyle didişmişlerdir.
“Yahûdiler: ‘Allah’ın eli bağlıdır (sıkıdır) dediler. Hay dediği yüzünden eli bağlanası ve lânet olası! Bilâkis, Allah’ın elleri açıktır, dilediği gibi verir. Andolsun ki sana Rabbinden indirilen, onlardan çoğunun azgınlığını ve küfrünü arttırır. Aralarına, kıyâmete kadar (sürecek) düşmanlık ve kin soktuk. Ne zaman savaş için bir ateş yakmışlarsa (fitneyi uyandırmışlarsa) Allah onu söndürmüştür. Onlar yeryüzünde fesâda/bozgunculuğa koşarlar; Allah da müfsidleri/ bozguncuları sevmez.” (5/Mâide, 64)
Kâfirlerin, özellikle de yahûdilerin savaş ve fitne ateşi yakmaları hiç eksik olmamıştır. Asırlar boyu hem kendi aralarında savaşmışlar, hem de birleşerek müslümanlara saldırmışlardır. Ayrıca müslümanları birbirine düşürmek için yüzlerce, binlerce planlar yapmış, tertip ve düzenler hazırlamışlardır. Bütün bunlara rağmen Allah’ın nurunu söndürmeye güçleri yetmemiştir, yetmeyecektir. Dinleri aynı olanları bile, ayrı dinlerdenmiş gibi mezheplere ve bloklara ayrılmış, birbirlerine karşı kin ve düşmanlık duyguları beslemiş, korku ve endişe içinde yaşamış veya savaşmışlardır. “Bir zaman sonra siz o kimseler oldunuz ki, artık (verdiğiniz sözün tersine) birbirinizi öldürmeye, aranızdan bir zümreyi yurtlarından çıkarmaya, kötülük ve düşmanlıkta onlara karşı birleşmeye başladınız...” (2/Bakara, 85)
Başta Yahûdiler Olmak Üzere Ehl-i Kitab’ın Çoğu, Kâfirlerle/İnkârcı Ateistlerle Dostluk Ederler: “De ki: ‘Ey Kitab ehli! Dininizde haksız yere haddi aşmayın. Daha önceden sapan, birçoklarını saptıran ve yolun doğrusundan uzaklaşan bir topluma uymayın. İsrâiloğullarından kâfir olanlar, Dâvud ve Meryem oğlu İsa’nın diliyle lânetlenmişlerdir. Bunun sebebi, söz dinlememeleri ve sınırı aşmaları, taşkınlık yapmalarıdır. Onlar, işledikleri kötülükten, birbirini vazgeçirmeye çalışmazlardı. Andolsun yaptıkları ne kötüdür! Onlardan çoğunun, inkâr edenlerle dostluk ettiklerini görürsün. Nefislerinin onlar için (âhiret hayatları için) önceden hazırladığı şey ne kötüdür. Durum şu ki, Allah onlara gazab etmiştir ve onlar azap içinde devamlı kalıcıdırlar. Eğer onlar Allah'a, Peygamber’e ve Ona indirilene iman etmiş olsalardı, onları dost edinmezlerdi; fakat onların çoğu fâsıktır/yoldan çıkmışlardır. ” (5/Mâide, 77-81)
Şeytan İçki ve Kumarla, İnsanlar Arasında Düşmanlık Sokar: “Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içkide ve kumarda, ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi Allah’ı zikirden/anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan) vazgeçtiniz, değil mi?” (5/Mâide, 90-91) Allah Teâlâ, sarhoşluk veren içkileri içmeyi kesin olarak haram kılmıştır. Yine, câhiliyye devrinde Araplar, on adet ok sapı ile bir nevi kumar ve şans oyunu oynarlardı. Bunların yedisinde bazı paylar yazılı idi. Üçü de boştu. Emin kabul edilen bir kimse, bir torbanın içinden bunları, katılanlar adına teker teker çekerdi. Dolu çıkanlar, maldan hisselerini alır, fakirlere verirlerdi. Boş çıkanlar ise bu malın parasını öderlerdi. Kumarların belki de en ehveni olmasına rağmen İslâm bunu da yasaklamış, ortaya mal ve para konarak oynanacak hiçbir şans oyununa izin vermemiş, fakirlere yardım edilecekse bunu herkesin, helâl kazancından ayırarak vermesini istemiştir. Âyet, içki ve kumar yasağının en önemli sosyal, ahlâkî ve şer’î hikmetlerini açıklamıştır.
İçki, kumar, putçuluk ve falcılığın yasaklanmasındaki temel hikmetin, “insanlar arasında düşmanlık ve kine sebep olmak, Allah’ı hatırlamak ve anmaktan, namazdan alıkoymak” olduğu âyette vurgulanmıştır. Dolayısıyla günümüzdeki hastalık derecesindeki aşırılıklarla insanı kendisine tutsak eden müzik ve futbol fanatikliği, bağımlılık yapan bazı kötü alışkanlıklar için de bu hikmetler geçerli olduğundan, onların da içki ve kumar gibi yasak sayılmaları gerektiği değerlendirilebilir. Konumuzla ilgisi bakımından da insanları Allah’ı hatırlamaktan, namazdan alıkoyan ve düşmanlıklara sebep olan tüm davranışları Kur’an’ın eleştirdiği ve insanları birbirine düşman edecek eylemlerin kınanması da gösteriyor ki, Kur’an, sulhu/barışı, dostluk ve iyi geçinmeyi emretmekte, namaz ve Allah’ı hatırlamayı birer ölçü ve mihenk taşı veya turnusol kâğıdı kabul etmektedir. Namazı ve Allah’ın zikrini unutturan veya bunlara engel olan, insanlar arasında düşmanlığa sebep olan ilke, prensip, hüküm, inanç ve eylemlerin tümü, bu âyetin ışığında reddedilmelidir.
Allah’ın Düşmanları (Kâfirler) “Allah’ın düşmanları ateşe sürülmek üzere toplandıkları gün, hepsi bir araya getirilirler. Nihayet oraya geldikleri zaman, kulakları, gözleri ve derileri, işledikleri şeye karşı onların aleyhine şâhitlik edecektir.” (41/Fussılet, 19-20)
“Kâfirler: ‘Bu Kur’an’ı dinlemeyin, okunurken gürültü yapın. Umulur ki gâlip gelirsiniz’ dediler. O inkâr eden kâfirlere şiddetli bir azabı tattıracağız ve onlar yaptıklarının en kötüsüyle cezalandıracağız. İşte böyle, Allah’ın düşmanlarının cezası ateştir. Âyetlerimizi bile bile inkâr etmelerinden dolayı, ceza olarak orada onlara ebedî kalma yurdu (cehennem) vardır.” (41/Fussılet, 26-28)
Allah’ın Düşmanlarını ve Mü’minlerin Düşmanlarını Dost Edinmek: “Ey iman edenler! Benim de düşmanım, sizin de düşmanınız olanları dost edinmeyin. Onlar size gelen hakkı/gerçeği inkâr etmişken, onlara sevgi gösteriyorsunuz. Halbuki onlar Rabbiniz olan Allah'a inandığınızdan dolayı, Peygamber’i ve sizi yurdunuzdan çıkarıyorlar. Eğer siz Benim yolumda savaşmak ve rızâmı kazanmak için çıkmışsanız, onlara nasıl sevgi gösterirsiniz? Oysa Ben sizin gizlediğinizi de açığa vurduğunuzu da bilirim. Sizden kim bunu yaparsa, doğru yoldan sapmış olur. Şayet onlar sizi ele geçirirlerse, size düşman kesilecekler, size ellerini ve dillerini kötülükle uzatacaklardır. Zaten inkâr edip kâfir olmanızı istemektedirler.” (60/Mümtehine, 1-2)
Zâlimlerle Dostluk: Kur’an, hiç bir şekilde zâlimlerle dostluğa izin vermez. “...Zâlimler için hiç bir velî/dost ve yardımcı yoktur.” (42/Şûrâ, 8) “...Onlar, Allah'a karşı sana hiçbir fayda veremezler. Doğrusu zâlimler birbirlerinin dostlarıdır. Allah da takvâ sahiplerinin dostudur.” (45/Câsiye, 19) “...Zâlimler hâriç (hiç kimseye) düşmanlık ve saldırı yoktur.” (2/Bakara, 193)
Müşriklerden ve Taptıklarından Uzak Olmak ve Onları Tanımayıp Onlara Düşman Olduğunu Açıklamak: “İbrâhim’de ve onunla beraber olanlarda, sizin için gerçekten güzel bir örnek vardır. Onlar kavimlerine demişlerdi ki, ‘biz sizden ve sizin Allah’tan başka taptıklarınızdan uzağız. Sizi tanımıyoruz. Siz bir tek Allah'a inanıncaya kadar, sizinle bizim aramızda sürekli bir düşmanlık ve öfke belirmiştir...” (60/Mümtehine, 4)
Müşrikler ve Allah’ın Düşmanları İçin Duâ Edilmez: “(Kâfir olarak ölüp) cehennem ehli oldukları onlara açıkça belli olduktan sonra, akraba dahi olsalar (Allah'a)şirk koşan müşrikler için af dilemek, ne peygambere yaraşır ne de mü’minlere. (Çünkü Allah müşrikleri bağışlamaz.) İbrâhim’in, babası için af dilemesi, sadece ona verdiği sözden dolayı idi. Yoksa onun Allah’ın düşmanı olduğu kendisine belli olunca, (af dilemekten vazgeçip) ondan uzaklaştı. Şüphesiz ki İbrâhim çok yumuşak huylu ve pek sabırlı idi.” (9/Tevbe, 113-114)
Putlar, Mahşerde Kendilerine Tapanlara Düşman Kesilirler: “Allah’ı bırakıp da kıyâmet gününe kadar kendisine cevap veremeyecek şeylere tapandan daha sapık kim olabilir? Oysa onlar, bunların tapmalarından habersizdirler. İnsanlar bir araya toplandıkları zaman (bunlar) onlara düşman kesilirler ve onların, kendilerine tapınmalarını inkâr ederler.” (46/Ahkaf, 5-6) Demek ki, putlar, mahşerde kendilerine tapanların düşmanı olurlar, kendilerine tapınıldığını da tanımazlar. Tapanları inkâr ederler.
Onursuz Kâfirleri Dost Edinenler, İzzet ve Şerefi Onların Yanında mı Arıyor? “Münâfıklara, kendileri için acı bir azap olduğunu müjdele! Mü’minleri bırakıp da kâfirleri dost edinenler, onların yanında izzet (güç, onur ve şeref) mi arıyorlar? Bilsinler ki bütün izzet, yalnızca Allah'a aittir.” (4/Nisâ, 138-139) “Kim izzet ve şeref istiyorsa bilsin ki izzet ve şerefin hepsi Allah’ındır...” (35/Fâtır, 10) “...İzzet, üstünlük ancak Allah’ın, Peygamberinin ve mü’minlerindir. Fakat münâfıklar bunu bilmezler.” ( 63/Münâfıkûn, 8) ve yine bkz. 10/Yûnus, 65.
Düşmanlıkta Aşırı Gidilmemesi, Düşman Bir Toplumun Bir Gün Dost Olabileceği: “Olur ki Allah sizinle düşmanlarınız arasında yakında bir dostluk meydana getirir. Allah, gücü (her şeye) yetendir, çok bağışlayan, çok merhamet edendir.” (60/Mümtehine, 7) Bu âyette Allah, düşmanlıkta aşırı gidilmemesini, düşman bir toplumun, bir gün dost olabileceğini bildirmiştir. Nitekim Peygamber’in ve müslümanların can düşmanı olan Mekke ve çevresi müşriklerinin çoğu sonradan İslâm’a girmişler, onların çocukları, Allah yolunda cihad eden mü’minler olmuşlardır. Böylece âyette belirtilen ilâhî vaad gerçekleşmiştir. Bizim için de aynı uyarı geçerlidir ve aynı netice mümkündür. O yüzden müslümanlar, düşmanlarına karşı ölçülü olmaya, aşırı düşmanlıktan sakınmaya, adâlet ve insafa yöneltilir.
Peygamberimiz (s.a.s.) de bu konuda şöyle buyurur: “Sevdiğini ölçülü sev; bir gün düşmanın olabilir. Sevmediğine de ölçülü buğz et; bir gün dostun olabilir.” (Tirmizî, Birr 60)
Allah, Bazen Dinini Düşman Eliyle Güçlendirir; Bir Mü’mini, Düşmanının Eliyle Yetiştirir: “Nihayet Fir’avn ailesi onu (Hz. Mûsâ’yı, bebekliğinde) yitik olarak aldı. Çünkü o, sonunda kendileri için bir düşman ve bir tasa olacaktı. Şüphesiz Fir’avn ile Hâmân ve askerleri yanılıyorlardı.” (28/Kasas, 8)
Evdeki Tehlike; Eşlerden ve Çocuklardan Düşman Olanlar da Vardır: İnsanın eşi, çocukları ve hatta insanın kendisi/nefsi bile kendine zarar verebilir, düşman olabilir. “Ey iman edenler! Eşlerinizden ve çocuklarınızdan size düşman olanlar da vardır. Onlardan sakının. Ama affeder, kusurlarını başlarına kakmaz, hoşgörür ve bağışlarsanız, bilin ki, Allah çok bağışlayan, çok merhamet edendir. Doğrusu mallarınız ve çocuklarınız sizin için bir imtihandır. Büyük mükâfat ise Allah’ın yanındadır.” (64/Teğâbün, 14-15) Rivâyet edildiğine göre, Mekke’den hicret arzusunda bulunan bazı müslümanların eş ve çocukları, kendilerinin perişan duruma düşeceklerini öne sürerek, babalarını hicretten alıkoymak istediler. Fakat hicretle kazanılan yüksek mertebeleri öğrenen müslümanlar, eş ve evlâtlarını cezalandırmak isteyince bu âyet inerek, onların affedilmesini ve kusurlarından geçilmesini tavsiye etti. Buna rağmen malın, çocukların ve eşin beklenmedik yer ve durumlarda kişiyi günaha sokup âhiret hazırlığından alıkoyabileceğine bu âyetlerle işaret edilmiştir.
Kişinin günah ve haksızlık yapmasına sebep olan her şey, düşman sayılır. Kişi için en tehlikeli düşman ise dost gözüken düşmandır. Allah’a yaklaştıran her şey mü’minin dostu, Haktan uzaklaştıran her şey de onun düşmanıdır. Müslüman, eşi ve çocuklarıyla ayrıca iman kardeşliği oluşturmalı ki, onlarla gönülden samimi bağlar, candan sevgi oluşsun.
Düşmanı Yakın Bir Dost Haline Getirmek İçin Güzel Tavır: “İyilikle kötülük bir olmaz. Sen (kötülüğü) en güzel bir tavırla önle. O zaman (görürsün ki) seninle arasında düşmanlık bulunan kimse, sanki yakın bir dost olur.” (41/Fussılet, 34) Bu âyete göre kötülük, en güzel haslet ne ise onunla önlenmelidir. Bu davranış, her kişinin değil; er kişinin yapabileceği özelliktir: “Bu (haslete) ancak sabredenler kavuşturulur. Buna ancak (hayırdan) büyük pay sahibi olan kimse kavuşturulur.” (41/Fussılet, 35) Bu âyetlere göre müslümanların hareketleri hasene (iyilik), kâfirlerinki ise seyyie (kötülük) şeklinde nitelendirilir. Fahreddin Râzî, âyette geçen “(hayırdan) büyük pay sahibi olan kimse”leri, yüksek ahlâkî erdemlere sahip kişiler olarak anlar ve bu âyetlerin, insanlara hakkı kabul ettirmeye, onları düşmanlıktan vazgeçirmeye yönelik dâvet ve irşad faâliyetlerinde sabır, sevgi ve hoşgörü ile davranmanın önemini ortaya koyduğunu belirtir (Mefâtihu’l-Gayb, 41/Fussılet, 35 âyetinin tefsiri).
“Eğer onlar barışa yanaşırlarsa sen de ona yanaş ve Allah'a tevekkül et; çünkü O, her şeyi çok iyi işiten ve her şeyi pek iyi bilendir.” (8/Enfâl, 61)
Din Konusunda Müslümanlarla Savaşan ve Savaşçı Olmayanlara Karşı Düşmanlık: “Allah, sizinle din uğrunda savaşmayan ve sizi yurtlarınızdan çıkarmayanlara iyilik yapmanızı ve âdil davranmanızı yasaklamaz. Çünkü Allah, adâletli olanları sever. Allah, yalnız sizinle din konusunda savaşanları, sizi yurtlarınızdan çıkaranları ve çıkarılmanız için yardım edenleri dost edinmenizi yasaklar. Kim onlarla dost olursa işte zâlimler onlardır.” (60/Mümtehine, 8-9)
Düşmanlara Karşı Hazırlık; Onları Korkutacak İmkânlar Hazırlamak: Allah düşmana karşı kuvvet hazırlamamızı emretmektedir. Bu kuvvetten maksat, savaşta düşmana üstünlük sağlayacak her çeşit vâsıtadır. Çeşitli silâhlar, ekonomik güç ve savaş tekniği gibi şeyler, bu hazırlanması emredilen kuvvet kavramına dahildir. “Onlara (düşmanlara) karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve cihad için bağlanıp beslenen atlar hazırlayın, çünkü onunla Allah’ın düşmanını, sizin düşmanınızı ve onlardan başka sizin bilmediğiniz, Allah’ın bildiği (düşman) kimseleri korkutursunuz. Allah yolunda ne infak eder/harcarsanız size eksiksiz ödenir, siz asla haksızlığa uğratılmazsınız.” (8/Enfâl, 60)
Düşmana Karşı da Adâletli ve Ölçülü Davranmak, Haddi Aşmamak: “Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutun, adâletle şâhitlik eden kimseler olun. Bir topluluğa karşı duyduğunuz kin, sizi adâletten saptırmasın. Âdil davranın; bu, takvâya, Allah korkusuna daha çok yakışır. Allah’a isyandan sakının. Allah yaptıklarınızı hakkıyla bilmektedir.” 5/Mâide, 8) “Size karşı savaş açanlara, siz de Allah yolunda savaş açın. Sakın aşırı gitmeyin; çünkü Allah aşırı gidenleri sevmez.”(2/Bakara, 190) “...Bir topluma karşı beslediğiniz kin, sizi haddi aşmaya, tecâvüze sevk etmesin. İyilik ve takvâ (Allah’ın yasaklarından sakınma) üzerinde yardımlaşın; günah ve düşmanlık üzerine yardımlaşmayın. Allah’tan korkun; çünkü Allah’ın cezası çetindir.” (5/Mâide, 2)
Umulur ki Allah, Bizi, Düşmanlarımıza Gâlip Kılacaktır: “...Umulur ki Rabbiniz düşmanınızı helâk edecek ve onların yerine sizi yeryüzüne hâkim kılacak da nasıl hareket edeceğinize bakacaktır.” (7/A’râf, 129) “...Nihayet Biz iman edenleri, düşmanlarına karşı destekledik. Böylece üstün geldiler.” (61/Saff, 14) “Gevşeklik göstermeyin; üzüntüye kapılmayın. Eğer gerçekten iman etmiş sağlam mü’minler iseniz, üstün gelecek olan sizsiniz.” (3/Âl-i İmrân, 139) “Andolsun ki, Peygamber kullarımıza söz verdik: ‘Şüphesiz onlar, mutlak mansûr ve muzafferdirler. Bizim ordumuz şüphesiz üstün gelecektir.” (37/Sâffât, 171-173) “Kim Allah’ı, Rasûlünü ve iman edenleri dost edinirse (bilsin ki) üstün/gâlip gelecek olanlar şüphesiz Allah’ın tarafını tutanlardır.” (5/Mâide, 56) “...İyi bilin ki, kurtuluşa erecek olanlar sadece hizbullahtır, Allah’ın tarafında olanlardır.” (58/Mücâdele, 22)
“Fitne tümüyle yok olunca ve din de Allah için tatbik edilinceye kadar onlarla savaşın. Fitne çıkarmaktan vazgeçerlerse zâlimler hâriç (hiç kimseye) düşmanlık yoktur.” (2/Bakara, 193)
“Hep birlikte Allah’ın ipine (İslâm’a, Kur’an’a) sımsıkı yapışın; parçalanmayın. Allah’ın size olan nimetlerini hatırlayın: Hani siz birbirinize düşman kişiler idiniz de O, gönüllerinizi birleştirmiş ve O’nun nimeti sâyesinde kardeş olmuştunuz. Yine siz, bir ateş çukurunun tam kenarında iken oradan da sizi O kurtarmıştı. İşte Allah size âyetlerini böyle açıklar ki doğru yolu bulasınız.” (3/Âl-i İmrân, 103)
“...İyilik ve takvâ (Allah’ın yasaklarından sakınma) üzerinde yardımlaşın; günah ve düşmanlık üzerine yardımlaşmayın. Allah’tan korkun; çünkü Allah’ın cezası çetindir.” (5/Mâide, 2)
“Yanınıza küfürle girip yine küfürle çıktıkları halde size geldiklerinde ‘inandık’ derler. Allah gizlediklerini daha iyi bilmektedir. Onlardan birçoğunun günah, düşmanlık ve haram yemede yarıştıklarını görürsün. Yaptıkları ne kadar kötüdür!” (5/Mâide, 61-62)
“Ey iman edenler! Aranızda gizli konuşacağınız zaman günahı, düşmanlığı ve Peygamber’e karşı gelmeyi fısıldamayın. İyilik ve takvâyı konuşun. Huzuruna toplanacağınız Allah’tan korkun.” (58/Mücâdele, 9)
ALLAH azze ve celle bütün müslümanlara hakkı hak bilip hakkaniyetle,düşmanı düşman bilip basiret ile hareket etmeyi nasib etsin.Dua ile