KELALE MIRASI ILE SOSYAL ADALET: KURANIN COZUMU
Ekonomik guc nesilden nesile miras yolu ile aktarilir. Hatta bir cok kisi cocuklarinin ve torunlarinin gelecegini garanti altina almak icin para kazandigini iddia eder. Bundan dolayi mulk belli basli ailelerde birikir, onlarin arasinda donup dolasan bir devlet haline gelir(Hasr, 7). Kuskusuz, cocuklarina miras aktarmak dogal bir istektir. Ama sosyal sonuclarina bakildiginda bunun sinirlanmasi gerektigi ortadadir. C.Wright Millsin en zengin 90 Amerikali ustundeki bir calismasina gore bu grubun yuzde 93u servetlerini miras yolu ile elde etmistir(The Power Elite, Guc Sahibi Seckinler, Oxford,2000). Emegin, calismanin, zekanin ve devlet desteginin toplumda servetin bolusumundeki rolu sadece yuzde 7 olarak bulmus Mills. Bundan dolayi, mirasin asagi dogru/dikey/sonraki nesile aktarilmasi ile beraber yatay/ayni nesil icinde aktarilmasi da adalet acisindan sarttir. Ben Kuranin bu meseleyi kelale adi verilen mekanizma ile cozdugunu dusunuyorum. Ne yazik ki Musluman hukukcular bu mekanizmayi anlamakta sinifta kalmistir.
4:12 ve 4:176 ayetlerinde gecen kelale kelimesi Omere dayandirilan bir ictihad ile babasiz ve cocuksuz olen kimse olarak tanimlanmis(bkz, Elmalili tefsiri). Hatta Omerin kelale meselesi konusunda cok dusundugu, bu kelimenin anlamini bilmeyi butun Bizansin hazinelerine sahip olmayi yegledigi rivayet edilir. Onun ictihadi Turkce cevirilerin nerdeyse tamamina girmistir.
Baba ve cocuk disindaki akrabalara da kelale dendigi de genellikle kabul edilir. Bu da Ebubekirin yorumuna dayandirilir. Ama Omer ile Ebu Bekirin yorumlari arasindaki farklilik genelde goz ardi edilir.
Zemahseri kelimenin kokenininin k-l-l zayiflik ve yorgunluk ifade ettigini soyler. Bu da kisinin cocuk ve babasi disindaki akrabalari ile, yani kelale ile, baginin zayif olmasi ile iliskilendirilir. Kuran bu koku Nahl suresinin76. ayetinde yuk ve bagimlilik olarak kullanmis- efendisine bagli bir koleyi anlatirken bu kokten bir kelime kullanilmis.
Kelale kelimesinin anlasilmasinda bence en buyuk yanilgi kelalelik durumunu olup miras birakan kisinin bir ozelligi olarak gormek. Boyle olunca 4:12nin ikinci kismi ve 4:176 babasiz ve cocuksuz olen kisinin kardeslerinin mirasini anlatiyor gibi gozukuyor. Bu yoruma gore 4:12 kelalenin tek kiz kardesine 1/6, tek erkek kardesine 1/6, cok kardes varsa hepsine toplam 1/3 veriyor. 4:176 ise tek kiz kardese ½, tek erkek kardese butun, cok kiz kardeslere 2/3, cok ve karisik erkek-kiz kardeslere aralarinda ikiye bir oranda butunu veriyor. Yani kelalenin kardeslerinin payi 4:12den 4:176a degisiyor. Bu celiskiyi goren hukukcular 4:12nin uvey 4:176nin oz kardeslerden bahsettigi yorumu ile meseleyi kapatmislar. Bunun sonucu olarak, kardesler sadece olen kisinin babasi ve cocugu yoksa miras hakki kazanmislar. Yani cocuklar mirasi kardesler ile paylasmak zorunda kalmamis ve mirasin asagi nesile/cocuklara dogru hareketi sinirlanmamis. Ayrica ayetlerde olmayan oz-uvey kardes ayrima getirilerek Kuran bir celiskiden kurtarilmis.
Goruldugu uzere, bu yorum mantik olarak da sosyal adalet acisindan da tatmin edici degil. Buna karsi ben baska bir anlayis oneriyorum. Buna gore kelale ile ilgili cumleler soyle cevrilmeli:
Eger bir kisinin mirasi derece olarak yan kol ya da derece olarak uzak akrabalar ya da kisiye bagimli tanidiklar tarafindan sahipleniliyorsa . Bu ceviri kelimenin yukarida izah edilen kok anlami ile uyumlu. Ayni zamanda, icinde kardeslerin de bulundugu genis bir kategoriyi isaret ediyor. Ayrica 4:8 ayetinde bahsedilen taksimde bulunmaya cagrilan yakinlar, yetimler ve duskunleri de kapsamina aliyor. Kisacasi, bu yoruma gore olen kisinin babasi ve cocugu sag olsa da kelale mirasci olabilir. Kardesler, amcalar, kuzenler, yetimler ve duskunler de mirastan pay alir ve sosyal adalet saglanir.
Not: Bu yazi ayni zamanda bu forumun baska bir bolumunde bu konu ustunden yapilan Kuran'da celiski var iddiasina bir yanit vermektedir.
Ekonomik guc nesilden nesile miras yolu ile aktarilir. Hatta bir cok kisi cocuklarinin ve torunlarinin gelecegini garanti altina almak icin para kazandigini iddia eder. Bundan dolayi mulk belli basli ailelerde birikir, onlarin arasinda donup dolasan bir devlet haline gelir(Hasr, 7). Kuskusuz, cocuklarina miras aktarmak dogal bir istektir. Ama sosyal sonuclarina bakildiginda bunun sinirlanmasi gerektigi ortadadir. C.Wright Millsin en zengin 90 Amerikali ustundeki bir calismasina gore bu grubun yuzde 93u servetlerini miras yolu ile elde etmistir(The Power Elite, Guc Sahibi Seckinler, Oxford,2000). Emegin, calismanin, zekanin ve devlet desteginin toplumda servetin bolusumundeki rolu sadece yuzde 7 olarak bulmus Mills. Bundan dolayi, mirasin asagi dogru/dikey/sonraki nesile aktarilmasi ile beraber yatay/ayni nesil icinde aktarilmasi da adalet acisindan sarttir. Ben Kuranin bu meseleyi kelale adi verilen mekanizma ile cozdugunu dusunuyorum. Ne yazik ki Musluman hukukcular bu mekanizmayi anlamakta sinifta kalmistir.
4:12 ve 4:176 ayetlerinde gecen kelale kelimesi Omere dayandirilan bir ictihad ile babasiz ve cocuksuz olen kimse olarak tanimlanmis(bkz, Elmalili tefsiri). Hatta Omerin kelale meselesi konusunda cok dusundugu, bu kelimenin anlamini bilmeyi butun Bizansin hazinelerine sahip olmayi yegledigi rivayet edilir. Onun ictihadi Turkce cevirilerin nerdeyse tamamina girmistir.
Baba ve cocuk disindaki akrabalara da kelale dendigi de genellikle kabul edilir. Bu da Ebubekirin yorumuna dayandirilir. Ama Omer ile Ebu Bekirin yorumlari arasindaki farklilik genelde goz ardi edilir.
Zemahseri kelimenin kokenininin k-l-l zayiflik ve yorgunluk ifade ettigini soyler. Bu da kisinin cocuk ve babasi disindaki akrabalari ile, yani kelale ile, baginin zayif olmasi ile iliskilendirilir. Kuran bu koku Nahl suresinin76. ayetinde yuk ve bagimlilik olarak kullanmis- efendisine bagli bir koleyi anlatirken bu kokten bir kelime kullanilmis.
Kelale kelimesinin anlasilmasinda bence en buyuk yanilgi kelalelik durumunu olup miras birakan kisinin bir ozelligi olarak gormek. Boyle olunca 4:12nin ikinci kismi ve 4:176 babasiz ve cocuksuz olen kisinin kardeslerinin mirasini anlatiyor gibi gozukuyor. Bu yoruma gore 4:12 kelalenin tek kiz kardesine 1/6, tek erkek kardesine 1/6, cok kardes varsa hepsine toplam 1/3 veriyor. 4:176 ise tek kiz kardese ½, tek erkek kardese butun, cok kiz kardeslere 2/3, cok ve karisik erkek-kiz kardeslere aralarinda ikiye bir oranda butunu veriyor. Yani kelalenin kardeslerinin payi 4:12den 4:176a degisiyor. Bu celiskiyi goren hukukcular 4:12nin uvey 4:176nin oz kardeslerden bahsettigi yorumu ile meseleyi kapatmislar. Bunun sonucu olarak, kardesler sadece olen kisinin babasi ve cocugu yoksa miras hakki kazanmislar. Yani cocuklar mirasi kardesler ile paylasmak zorunda kalmamis ve mirasin asagi nesile/cocuklara dogru hareketi sinirlanmamis. Ayrica ayetlerde olmayan oz-uvey kardes ayrima getirilerek Kuran bir celiskiden kurtarilmis.
Goruldugu uzere, bu yorum mantik olarak da sosyal adalet acisindan da tatmin edici degil. Buna karsi ben baska bir anlayis oneriyorum. Buna gore kelale ile ilgili cumleler soyle cevrilmeli:
Eger bir kisinin mirasi derece olarak yan kol ya da derece olarak uzak akrabalar ya da kisiye bagimli tanidiklar tarafindan sahipleniliyorsa . Bu ceviri kelimenin yukarida izah edilen kok anlami ile uyumlu. Ayni zamanda, icinde kardeslerin de bulundugu genis bir kategoriyi isaret ediyor. Ayrica 4:8 ayetinde bahsedilen taksimde bulunmaya cagrilan yakinlar, yetimler ve duskunleri de kapsamina aliyor. Kisacasi, bu yoruma gore olen kisinin babasi ve cocugu sag olsa da kelale mirasci olabilir. Kardesler, amcalar, kuzenler, yetimler ve duskunler de mirastan pay alir ve sosyal adalet saglanir.
Not: Bu yazi ayni zamanda bu forumun baska bir bolumunde bu konu ustunden yapilan Kuran'da celiski var iddiasina bir yanit vermektedir.
