Ehl-i Sünnet ulemâsı: "Allahû Teâla (cc)'nın sübûti sıfatları vardır. Bunlara inanmakla mükellefiz" hükmünde ittifak etmiştir.(76) Sıfat-ı Sübûtiye: "Hayat, ilim, kudret, irade, Sem'i, Basar, Kelâm Binefsihi ve Tekvin olmak üzere sekizdir.
HAYAT:
Kur'an-ı Kerim'de: "Ölmek şanından olmayan, daima hayat sahibi olana (Allahû Teâla (cc)'ya) dayan"(77) buyurulmaktadır. Yine bir başka Ayet-i Kerime'de: "Kendinden başka ilâh olmayan Allah (ezeli ve ebedi olan ehad) hayat ile diri, baki (ebedi) ve zatı ile kaimdir"(78) hükmü yer almıştır. Hayat; Allahû Teâla (cc)'dan ayrılmayan bir kemal sıfatıdır, zira vücûd sıfatının kemali, vücûdun diri olmasıyladır. Hayat sıfatının zıddı: "Memat" (yani ölü) demektir. Ölü olmak ise Allahû Teâla (cc) için muhaldir. Zira Allahû Teâla (cc) ölümden münezzehtir. Ezeli ve ebedi hayat sahibi yalnız ve yalnız Allahû Teâla (cc)'dır.
İLİM:
Kur'an-ı Kerim'de: "Allah her şeyi en iyi bilendir"(79) buyurulmaktadır. Yine bir başka Ayet-i Kerime'de: "(Allah) Gözlerin hain bakışlarını ve kalblerin gizleyeceği her şeyi bilir"(80) hükmü yer almıştır. Allahû Teâla (cc) kainatta vaki olmuş, olan ve olacak her şeyi (gizli veya aşikâr) daima ve tam olarak bilir. İlmin zıddı: Cehil, gaflet ve unutkanlıktır. Bütün bunlar Allahû Teâla (cc) için muhaldir. Çünkü O'nun ilmi ebedi ve ezelidir. Hiçbir şey Allahû Teâla (cc)'nın ilminin dışında kalamaz.
KUDRET:
Kur'an-ı Kerim'de birçok Ayet-i Kerime'de: "Şüphesiz ki Allah her şeye hakkı ile kadirdir"(81) hükmü yer alır. Kudret'in zıddı, acizliktir. Allahû Teâla (cc) bütün noksan sıfatlardan beri olduğu gibi, aciz olmaktan da beridir. Her şeye hakkı ile kadirdir.
İRADE:
Bir şey üzerine karar kılmak ve onu yapmaya azmetmek manasına gelen "irade" kelimesi "revede" kökünden gelmektedir. Allahû Teâla (cc) tam ve kâmil bir irade sahibidir. Olabilecek veya olmayabilecek her şeyi; dilediği zamanda ve dilediği vasıfta yapar veya yapmaz. Tercih ve tahsiste kamil iradeye sahiptir.(82) Kainatta Allahû Teâla (cc)'nın dilediği olur, dilemediği olmaz.(83)
SEM'İ VE BASAR:
Allahû Teâla (cc)'nın "Sem'i ve Basar" (her şeyi en iyi işiten ve en iyi gören) olduğu Kur'an-ı Kerim'de birçok Ayet-i Kerime'de zikredilmiştir.(84) Her mü'min; Allahû Teâla (cc)'nın her şeyi (keyfiyetini bilemeyeceği bir şekilde) işittiğine ve gördüğüne inanır. Zira Allahû Teâla (cc)'nın görmesi ve işitmesi; bir alet, göz ve kulak gibi madde ve mahdut bir kuvvetle değildir. Mutlak manada işitici ve görücüdür.(85)
KELAM BİNEFSİHİ:
Allahû Teâla (cc)'nın; sese, harflere ve bu harflerden meydana gelen cümleleri tertiplemeye muhtaç olmadan konuşmasına "Kelâm bi nefsihî" denir. Kur'an-ı Kerim'in "Kelâmullâh" olduğu hususunda bütün İslâm alimleri müttefiktir. Kelâm'ın zıddı "Dilsizlik"tir ki, O'nu bundan tenzih ederiz. Allahû Teâla (cc) mütekellim'dir.
TEKVİN:
Allahû Teâla (cc)'nın zatı ile kaim ve bilfiil icad etmek, yaratmak şanından olan bir sıfatıdır. Kur'an-ı Kerim'de: "O'nun (Allah'ın) emri, bir şeyi dilediği zaman ona yalnız "kün" (ol) demesidir. O da (Kün emriyle) oluverir"(86) buyurulmaktadır. Tekvin'in zıddı, yaratmaktan aciz olmaktır ki, Allahû Teâla (cc)'yı bundan tenzih ederiz. Kainat'taki herşeyi yoktan var eden ("İbda" eden) ve aralarında bir nizam kuran yalnız ve yalnız Allahû Teâla (cc)'dır.
DİPNOT
(76) Seyyid Şerif Cürcani-Şerh-i Mevakıf-İst: 1311, ayrıca İmam-ı Maturidi-Kitabû't Tevhid-Beyrut: 1970 Sh: 44.
(77) El Furkan Sûresi: 58.
(78) Al-i İmran Sûresi: 2.
(79) El Enfal Sûresi: 175.
(80) El Mü'minûn Sûresi: 17.
(81) Bakınız: En Nahl Sûresi: 77, En Nûr Sûresi: 45, Al-i İmran Sûresi: 26, El-Kaf Sûresi: 33, El En'am Sûresi: 17, Er Rum Sûresi: 50.
(82) Es Seyyid Şerif Cürcani-Şerh-i Mevakıf-İst: 1311, C: 3, Sh: 67.
(83) Mecmuatu't Tefasir-İst: 1979 Çağrı Yay. C: 6, Sh: 429 (Ed-Dehr Sûresi'nin 30. ayet-i kerimesinin tefsiri).
(84) Bakınız: El Hacc Sûresi: 75. Eş Şuara Sûresi: 11, En Nisâ Sûresi: 58.
(85) Es Seyyid Şerif Cürcani-A.g.e. C: 3, Sh: 73-74.
(86) Yasin Sûresi: 82.
HAYAT:
Kur'an-ı Kerim'de: "Ölmek şanından olmayan, daima hayat sahibi olana (Allahû Teâla (cc)'ya) dayan"(77) buyurulmaktadır. Yine bir başka Ayet-i Kerime'de: "Kendinden başka ilâh olmayan Allah (ezeli ve ebedi olan ehad) hayat ile diri, baki (ebedi) ve zatı ile kaimdir"(78) hükmü yer almıştır. Hayat; Allahû Teâla (cc)'dan ayrılmayan bir kemal sıfatıdır, zira vücûd sıfatının kemali, vücûdun diri olmasıyladır. Hayat sıfatının zıddı: "Memat" (yani ölü) demektir. Ölü olmak ise Allahû Teâla (cc) için muhaldir. Zira Allahû Teâla (cc) ölümden münezzehtir. Ezeli ve ebedi hayat sahibi yalnız ve yalnız Allahû Teâla (cc)'dır.
İLİM:
Kur'an-ı Kerim'de: "Allah her şeyi en iyi bilendir"(79) buyurulmaktadır. Yine bir başka Ayet-i Kerime'de: "(Allah) Gözlerin hain bakışlarını ve kalblerin gizleyeceği her şeyi bilir"(80) hükmü yer almıştır. Allahû Teâla (cc) kainatta vaki olmuş, olan ve olacak her şeyi (gizli veya aşikâr) daima ve tam olarak bilir. İlmin zıddı: Cehil, gaflet ve unutkanlıktır. Bütün bunlar Allahû Teâla (cc) için muhaldir. Çünkü O'nun ilmi ebedi ve ezelidir. Hiçbir şey Allahû Teâla (cc)'nın ilminin dışında kalamaz.
KUDRET:
Kur'an-ı Kerim'de birçok Ayet-i Kerime'de: "Şüphesiz ki Allah her şeye hakkı ile kadirdir"(81) hükmü yer alır. Kudret'in zıddı, acizliktir. Allahû Teâla (cc) bütün noksan sıfatlardan beri olduğu gibi, aciz olmaktan da beridir. Her şeye hakkı ile kadirdir.
İRADE:
Bir şey üzerine karar kılmak ve onu yapmaya azmetmek manasına gelen "irade" kelimesi "revede" kökünden gelmektedir. Allahû Teâla (cc) tam ve kâmil bir irade sahibidir. Olabilecek veya olmayabilecek her şeyi; dilediği zamanda ve dilediği vasıfta yapar veya yapmaz. Tercih ve tahsiste kamil iradeye sahiptir.(82) Kainatta Allahû Teâla (cc)'nın dilediği olur, dilemediği olmaz.(83)
SEM'İ VE BASAR:
Allahû Teâla (cc)'nın "Sem'i ve Basar" (her şeyi en iyi işiten ve en iyi gören) olduğu Kur'an-ı Kerim'de birçok Ayet-i Kerime'de zikredilmiştir.(84) Her mü'min; Allahû Teâla (cc)'nın her şeyi (keyfiyetini bilemeyeceği bir şekilde) işittiğine ve gördüğüne inanır. Zira Allahû Teâla (cc)'nın görmesi ve işitmesi; bir alet, göz ve kulak gibi madde ve mahdut bir kuvvetle değildir. Mutlak manada işitici ve görücüdür.(85)
KELAM BİNEFSİHİ:
Allahû Teâla (cc)'nın; sese, harflere ve bu harflerden meydana gelen cümleleri tertiplemeye muhtaç olmadan konuşmasına "Kelâm bi nefsihî" denir. Kur'an-ı Kerim'in "Kelâmullâh" olduğu hususunda bütün İslâm alimleri müttefiktir. Kelâm'ın zıddı "Dilsizlik"tir ki, O'nu bundan tenzih ederiz. Allahû Teâla (cc) mütekellim'dir.
TEKVİN:
Allahû Teâla (cc)'nın zatı ile kaim ve bilfiil icad etmek, yaratmak şanından olan bir sıfatıdır. Kur'an-ı Kerim'de: "O'nun (Allah'ın) emri, bir şeyi dilediği zaman ona yalnız "kün" (ol) demesidir. O da (Kün emriyle) oluverir"(86) buyurulmaktadır. Tekvin'in zıddı, yaratmaktan aciz olmaktır ki, Allahû Teâla (cc)'yı bundan tenzih ederiz. Kainat'taki herşeyi yoktan var eden ("İbda" eden) ve aralarında bir nizam kuran yalnız ve yalnız Allahû Teâla (cc)'dır.
DİPNOT
(76) Seyyid Şerif Cürcani-Şerh-i Mevakıf-İst: 1311, ayrıca İmam-ı Maturidi-Kitabû't Tevhid-Beyrut: 1970 Sh: 44.
(77) El Furkan Sûresi: 58.
(78) Al-i İmran Sûresi: 2.
(79) El Enfal Sûresi: 175.
(80) El Mü'minûn Sûresi: 17.
(81) Bakınız: En Nahl Sûresi: 77, En Nûr Sûresi: 45, Al-i İmran Sûresi: 26, El-Kaf Sûresi: 33, El En'am Sûresi: 17, Er Rum Sûresi: 50.
(82) Es Seyyid Şerif Cürcani-Şerh-i Mevakıf-İst: 1311, C: 3, Sh: 67.
(83) Mecmuatu't Tefasir-İst: 1979 Çağrı Yay. C: 6, Sh: 429 (Ed-Dehr Sûresi'nin 30. ayet-i kerimesinin tefsiri).
(84) Bakınız: El Hacc Sûresi: 75. Eş Şuara Sûresi: 11, En Nisâ Sûresi: 58.
(85) Es Seyyid Şerif Cürcani-A.g.e. C: 3, Sh: 73-74.
(86) Yasin Sûresi: 82.